Vorig weekend vond de grootste gevangenenruil plaats tussen Oekraïne en Rusland. Het uitwisselen van gevangenen is niet iets nieuws: al jarenlang is dit een methode om te onderhandelen. Voor EenVandaag Vraagt vroegen we wat jullie hierover wilden weten.
Hoogleraar Internationale Betrekkingen Michal Onderco aan de Erasmus Universiteit Rotterdam geeft antwoord op jullie vragen. Hij bestudeert de vraagstukken van internationale veiligheid.
1. Hoe verloopt het proces van een gevangenenruil?
Het hangt af van het aantal gevangenen en de situatie, zegt Onderco. "Er zijn geen vaste regels. Ook niet in het kader van internationaal recht. Dat betekent dat het maatwerk is bij elk conflict. Bij de grote gevangenenruil tussen Rusland en Oekraïne is het bijvoorbeeld gebeurd in het kader van bilaterale onderhandelingen." Vorig weekend hebben beide landen 1000 gevangenen vrijgelaten. Dit is de grootste gevangenenruil sinds het begin van de oorlog.
Meestal hebben landen goed in kaart welke burgers gevangen zijn genomen door het land waarmee ze een conflict hebben, legt Onderco uit. "De landen kunnen zelf bepalen wie ze al eerst terug willen hebben. Althans, ze kunnen hun wensen doorgeven. Of de andere partij daar gehoor aan geeft, is echter de vraag. Dat is echt een kwestie van onderhandeling: wie tegen wie? Dat gebeurt soms omdat landen niet iedereen terug willen ruilen. Mensen die terreurdaden hebben gepleegd, worden bijvoorbeeld niet zomaar teruggestuurd."
"Wat vaak gebeurt, is dat mensen met speciale kennis - bijvoorbeeld op het gebied van technische voorzieningen of van een bepaalde regio - als eerste worden teruggehaald. Ook mensen die hogere militaire functies bekleden, krijgen vaak eerst prioriteit."
2. Wat is het doel van een gevangenenruil?
Het heeft eigenlijk twee hoofddoelen, zegt Onderco. "Ten eerste wil je je eigen mensen terugbrengen. Vaak is de sociale druk vanuit de maatschappij ook groot. Denk bijvoorbeeld aan ouders die aankloppen bij ministeries of de president om hun kinderen of echtgenoot terug te krijgen. Bovendien is het ook slecht voor het moreel van een grote krijgsmacht om niks te doen." Met andere woorden: als soldaten zien dat er niks wordt gedaan om hun kameraden terug te halen, kan dat invloed hebben op hun motivatie of loyaliteit.
Ten tweede is het een manier om een relatie te houden met de vijand. Dat klinkt misschien gek, maar in een conflict kan dit juist strategisch zijn, legt Onderco uit. "Dit heeft alles te maken met operationele of logistieke zaken. Denk bijvoorbeeld aan het het verplaatsen van zieke mensen. Stel: om van ziekenhuis A naar ziekenhuis B te komen, moet een groep mensen een gevaarlijke regio doorkruisen met rebellengroepen van de vijand. Om te garanderen dat zij ongedeerd aankomen bij ziekenhuis B, zou je dus kunnen bespreken onder welke voorwaarden dat kan. Dat kan bijvoorbeeld het ruilen van gevangenen zijn."
Maar 100 procent garantie heb je niet. "Er bestaat altijd een kans dat een van de landen zich niet aan de afspraken houdt en dat het misgaat", vertelt de hoogleraar. "Soms komen soldaten ook dood terug."
Info
Nederlandse gevangenenruil
Hoewel Nederland in het verleden vrijwel nooit te maken heeft gehad met een uitwisseling van gevangenen, is ons land toch recent betrokken geraakt bij een gevangenruil. Uit een reconstructie van RTL nieuws blijkt dat een Nederlandse jongen de afgelopen 5 jaar heeft vastgezeten in een Iraanse gevangenis. Hij werd beschuldigd van samenspannen tegen de staat.
Om de jongen vrij te krijgen is flink onderhandeld en uiteindelijk heeft Nederland een Iraanse gedetineerde vrijgelaten. Het ging om man die in Nederland vastzat nadat hij hier gearresteerd was op verdenking van het omzeilen van Amerikaanse sancties.
3. Wie bepaalt wie er uitgeruild wordt?
Dit wordt door de hoogste leiders van een land besloten, zegt Onderco. Vaak kijkt een minister-president samen met een minister van Defensie of Buitenlandse Zaken naar wie teruggehaald kan worden, en wie daarvoor wordt geruild.
"In Oekraïne is er nu een speciale eenheid waar het hoofd van de militaire inlichtingendiensten de leiding heeft", weet Onderco. "Die doen het operationele werk, maar het moet politiek wel worden goedgekeurd."
4. Zijn er behalve de landen zelf, ook derde partijen bij betrokken?
Soms is er sprake van een directe onderhandeling tussen twee landen, andere keren bemiddelen internationale organisaties of andere landen. "Nogmaals, er zijn geen vaste regels. Bij een gevangenenruil tussen Israël en Hamas heeft Qatar bijvoorbeeld bemiddeld, omdat zij niet direct met elkaar wilden praten. Maar ook helpen organisaties als het Rode Kruis vaak mee."
5. Worden gevangenen van tevoren op de hoogte gesteld?
Niet altijd, zegt Onderco. "Er zijn ook geen vaste regels, dus dat hangt ook af van de situatie."